Publicatie Two centuries of solidarity

K.P. Companje, K.F.E. Veraghtert en B.E.M. Widdershoven, Two centuries of solidarity. German, Belgian and Dutch social health insurance 1770-2008 (Verschijnt najaar 2009); HiZ-reeks Geschiedenis Zorgverzekeringen 3

Te bestellen bij Uitgeverij Aksant

[English Abstract]

Het Nederlandse zorgstelsel is de laatste jaren sterk veranderd, een proces dat vanaf 1985 is ingezet onder invloed van het neoliberale marktdenken. De eeuwenoude ziekenfonds- en ziektekostenverzekeringen en hun wetgeving zijn in 2006 vervangen door de Zorgverzekeringswet met de basisverzekering curatieve zorg voor verstrekking van cure. De financiering van de care wordt gemoderniseerd door de komende veranderingen van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning.
    Vernieuwing van het zorgstelsel heeft grote economische, sociale en verzekeringstechnische gevolgen voor de structurering en financiering van zorg en voor de economische positie van zorgaanbieders. Door deze vernieuwing krijgen verzekeraars een nieuwe rol als financiers en regisseurs van zorg. De burger krijgt in zijn rol van zorgconsument/patiënt een nieuwe rol toebedeeld als mondige marktfactor. De rolverdelingen en machtsverhoudingen tussen overheid, verzekeraars, zorgaanbieders zijn sinds 1985 sterk veranderd onder invloed van maatschappelijk en politiek debat en de daaruit volgende wet- en regelgeving. Capaciteitsregulering en tariefbeheersing door de overheid bleken onvoldoende te functioneren om de kosten van zorg op de lange termijn beheersbaar te houden en het zorgaanbod af te stemmen op inhoud en kwantiteit van de vraag. Het tot 2000 dominante model van aanbodregulering en planning van financiering en capaciteit werd en wordt daarom veranderd in een systeem van gereguleerde marktwerking met meer mogelijkheden voor aanbieders en verzekeraars om vrij te onderhandelen over tarieven en capaciteit. De regulerende rol van de overheid wordt aangepast tot minder sturing en meer toezicht.
    Deze vernieuwing voltrekt zich in een, naar historische begrippen, hoog tempo. De gevolgen van de stelselwijziging voor economie, maatschappelijke verhoudingen, structuur van zorg, solidariteit en toegankelijkheid tot zorg zullen pas na jaren duidelijk zijn. Bij ingrijpende veranderingen lijkt het voor de buitenstaander alsof deze zich vanuit het niets voltrekken. Ook voor de betrokkenen als overheid, beleidsmakers, zorgaanbieders en verzekeraars is het vaak nauwelijks mogelijk om de historische ontwikkeling van dergelijke processen bij te houden en te duiden. Daarbij is vergelijking met de stelsels in de buurlanden noodzakelijk om de ontwikkeling in Nederland zelf beter te begrijpen.
    Om deze redenen hebben het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars, de Stichting Historie Ziekenfondswezen en uitgeverij Aksant besloten tot de uitgave van het boek Two centuries of Solidarity. Social Health Insurance in Germany, Belgium and the Netherlands 1770-2008. Dit boek verscheen in 2002 als Twee eeuwen solidariteit. De Nederlandse, Belgische en Duitse ziekenfondsen tijdens de negentiende en twintigste eeuw. Two centuries of solidarity is een volledig herziene en bijgewerkte uitgave van Twee eeuwen solidariteit.
    In Two centuries of solidarity wordt een vergelijking gemaakt van de ziektekostenverzekeringstelsels in de drie landen. Deze vergelijking geeft inzicht in de ontwikkeling van:

Zorg en verzekering van zorg zijn in de drie landen niet alleen een belangrijk onderdeel van de sociale zekerheid, maar hebben zich ook ontwikkeld tot een belangrijke economische sector. De auteurs beschrijven in Two centuries of solidarity hoe de moderne, complexe zorgstelsels zijn gegroeid uit de eeuwenoude verhoudingen tussen zorgaanbieders als artsen, ziekenfondsen, Krankenkassen, mutualiteiten en de overheid. De landen maakten na 1945 vrijwel gelijke politieke, economische en sociale ontwikkelingen door, waarbij de gezondheidszorg op kwalitatief hoog niveau werd gebracht. Desondanks bleven de systemen van dekking en financiering van de risico’s van gezondheidszorg in Nederland, België en Duitsland sterk verschillen. Deze verschillen kunnen alleen uit de historische wortels en de ontwikkeling van de hedendaagse verzekering van zorg worden verklaard. Hoewel het Europees gemeenschapsrecht door de subsidiariteit niet van toepassing is op zorg en sociale zekerheid, blijkt dat door de schaderichtlijnen voor verzekeringen en uitspraken van het Europees hof dat ‘Europa’ wel degelijk invloed kan hebben op de ziekteverzekering in de landen; in Nederland en in Duitsland in mindere mate dan in België.
    Two centuries of solidarity is niet alleen een vertaling van Twee eeuwen solidariteit. De studie beschrijft ook de ontwikkelingen in beleid, zorg en sociale zekerheid en de verhoudingen tussen publiek en privaat domein zoals deze zich sinds 2000 in Nederland, België en Duitsland hebben ontwikkeld. Nieuwe historische en bestuurskundige inzichten worden niet alleen gebruikt om deze veranderingen in zorg en verzekering beschrijven, maar ook om de ontwikkeling van het neoliberale marktdenken met de politieke en en sociale gevolgen vanaf 1985 in de drie landen te duiden. Hierbij wordt duidelijk waarom in Nederland gekozen is voor de invoering van gereguleerde marktwerking naar Angelsaksisch model, in België het mutualistische bestel blijft bestaan en in Duitsland nadrukkelijk het corporatisch beheer van sociale zekerheid wordt versterkt. De Nederlandse verzekering van curatieve en langdurige zorg met haar basisverzekering en AWBZ lijkt na vergelijking uit de oogpunten van kostenbeheersing, solidariteit en toegankelijkheid tot zorg de beste kaarten te bieden als toekomstbestendig bestel.